ลูกเป็นเด็กอ่อนไหว..ทำอย่างไรดี (M&C แม่และเด็ก)
เรื่อง : นพ.กมล แสงทองศรีกมล กุมารแพทย์ จิตแพทย์เด็กและวัยรุ่น
ในสังคมทุกวันนี้ เราจะสามารถพบเห็นเด็กอ่อนไหว ไวต่อความรู้สึก (Highly sensitive child) ได้ไม่ยากนัก จากการศึกษาวิจัยนั้นพบได้ถึงร้อยละ 15-20 ของเด็กทั่วไปเลยทีเดียว เด็กซึ่งอ่อนไหวมักไวต่อการรับรู้ผ่านประสาทสัมผัสทั้งห้า และอ่อนไหวต่อความรู้สึกต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น ปัญหาสำคัญของพ่อแม่ก็คือต้องพยายามหลีกเลี่ยงตัวกระตุ้นเด็ก ซึ่งอาจทำให้เด็กอ่อนไหวรู้สึกเครียดได้ ดังนั้น การเลี้ยงดูเด็กซึ่งอ่อนไหว จึงเป็นความท้าทายอย่างยิ่งสำหรับคุณพ่อคุณแม่ครับ
รู้ได้อย่างไรว่าลูกเป็นเด็กอ่อนไหวเด็กกลุ่มนี้เกิดขึ้นมาพร้อมกับระบบประสาทซึ่งไวต่อการตอบสนองกับทุกสิ่ง ด้วยเหตุนี้เขาจึงไวต่อการรับรู้สิ่งที่เปลี่ยนแปลงไปแม้เพียงเล็กน้อย นอกจากนี้เด็กกลุ่มนี้ยังไวต่อสิ่งกระตุ้นซึ่งเปลี่ยนแปลงไปแม้เพียงเล็กน้อย นอกจากนี้เด็กกลุ่มนี้ยังไวต่อสิ่งกระตุ้นซึ่งรุนแรง และเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว รวมไปถึงอารมณ์เครียดของผู้อื่นอีกด้วย เด็กอ่อนไหวจึงอาจแสดงพื้นฐานอารมณ์ออกมาได้ทั้ง 2 ประเภท คืออาจเป็นเด็กเลี้ยงยาก เครียดง่าย อารมณ์รุนแรง ในขณะที่บางคนอาจเงียบ เก็บตัว ปรับตัวยาก หากพบกับคนซึ่งไม่คุ้นเคย อย่างไรก็ตามเด็กกลุ่มนี้ทุกคนจะไวต่อการเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์และสภาพแวดล้อมซึ่งเปลี่ยนไป
ต่อไปนี้เป็นลักษณะของเด็กอ่อนไหว ซึ่งมาจากแบบสอบถามพ่อแม่ (ไม่จำเป็นต้องมีอาการครบทุกข้อ)
ตื่นเต้น ตกใจง่าย บ่นรำคาญ เสื้อผ้าที่ใส่ไม่สบาย ตะเข็บถุงเท้า หรือป้ายติดยี่ห้อที่คอเสื้อ ไม่ชอบเมื่อถูกทำให้ตื่นเต้นหรือประหลาดใจ จะเรียนรู้ได้ดีกว่าหากใช้วิธีการแนะนำอย่างนุ่มนวล แต่มักไม่ได้ผล หากใช้วิธีการลงโทษรุนแรง มักจะพยายามอ่านใจ เดาใจพ่อแม่ ใช้คำพูดเกินวัย พูดเหมือนเป็นผู้ใหญ่ สังเกตได้ถึงแม้กลิ่นที่ผิดปกติไปเพียงเล็กน้อย มีอารมณ์ขัน มีความสามารถในการหยั่งรู้บางสิ่งบางอย่างเองได้ เข้านอนยาก หลังผ่านเหตุการณ์ตื่นเต้นในวันนั้น ไม่ยอมทำหรือเปลี่ยนแปลงอะไรให้ดี ๆ ตั้งแต่แรก ชอบเปลี่ยนเสื้อผ้าบ่อย ๆ ถ้าเสื้อผ้าเปียกชื้น หรือเลอะดินทราย ชอบถามคำถาม คาดหวังความสมบูรณ์พร้อม (perfectionist) ช่างสังเกตในอารมณ์ผิดปกติของผู้อื่น ชอบเล่นเงียบ ๆ คนเดียว ถามคำถามที่ซับซ้อนและชวนให้คิด อ่อนไหวมากต่อความเจ็บปวด เบื่อหน่ายสถานที่อึกทึก หรือมีคนพลุกพล่าน ช่างสังเกตถึงสิ่งที่เปลี่ยนแปลงไป ตัวอย่างเช่น สิ่งของที่ถูกเคลื่อนย้ายไป หรือการเปลี่ยนแปลงของคนรอบตัว ระมัดระวังว่าตนเองต้องปลอดภัย หากต้องปีนที่สูง ผลงานจะดี ถ้าไม่มีคนแปลกหน้าอยู่ด้วย มีอารมณ์ลึกซึ้งกับทุกเรื่องอาจถูกเข้าใจผิดลักษณะเฉพาะดังกล่าวของเด็กอ่อนไหวอาจทำให้คุณพ่อคุณแม่ คุณครูหรือแม้แต่นักจิตวิทยาบางคน เข้าใจลักษณะทางอารมณ์เช่นนี้ว่าเป็นผลมาจากความผิดปกติบางอย่าง เช่น ถูกมองว่าเป็นเด็กขี้อาย ขี้กลัว เป็นเด็กมีปัญหาพฤติกรรม หรือบางรายอาจถูกวินิจฉัยว่าเป็นโรคสมาธิสั้น แต่แท้ที่จริงแล้วมันเป็นเหตุปัจจัยเนื่องมาจากความอ่อนไหว ไวต่อความรู้สึกของเขานั่นเอง และหากเรามองลึกลงไปในจิตใจอันอ่อนไหวของเด็ก ๆ เหล่านี้ อาจจะพบลักษณะว่ามีจินตนาการความคิดสร้างสรรค์ แรงบันดาลใจ และความเอื้ออาทรต่อผู้อื่นซ่อนอยู่ เราจึงมีความจำเป็นต้องเลี้ยงดูเด็กอ่อนไหวด้วยความเข้าใจในตัวเขา เข้าใจพฤติกรรมการแสดงออกของเขา รวมไปถึงชื่นชมสิ่งดี ๆ ในตัวเขา ไม่เช่นนั้นแล้ว เด็กกลุ่มนี้อาจเติบโตขึ้นมาเป็นผู้ใหญ่ที่มีโอกาสจะซึมเศร้า หรือวิตกกังวลได้ง่าย หรือกลายเป็นคนขี้อาย และเมื่อเป็นผู้ใหญ่ไปแล้ว หลายคนมักไม่สามารถเปลี่ยนแปลงตัวเองได้อีก
จะช่วยได้อย่างไรเราจะสามารถช่วยเหลือเด็ก ๆ ซึ่งอ่อนไหว ไวต่อความรู้สึก ได้ด้วยหลักการดังต่อไปนี้
ให้เวลาปรับตัว เด็กซึ่งอ่อนไหวง่าย ไม่ว่าจะเป็นเด็กชายหรือเด็กหญิงนั้นมักต้องการมีโลกส่วนตัว เด็กเหล่านี้มักชอบเล่นคนเดียว และต้องการพื้นที่เป็นอิสระส่วนตัว หลังกลับจากเลิกเรียนหรือกลับจากเข้าค่าย เด็กซึ่งอ่อนไหวง่ายมักต้องการเวลาพัก คุณพ่อคุณแม่ควรหาเวลาให้ลูกได้ผ่อนคลาย หลีกเลี่ยงฝูงชน เด็กอ่อนไหวทุกคนจะไม่ชอบที่ ๆ มีคนมาก ๆ ฝูงชนอาจเป็นตัวกระตุ้นให้เด็กซึ่งอ่อนไหวอยู่แล้ว เกิดอาการหงุดหงิดได้ง่าย ดังนั้น จึงควรหลีกเลี่ยงห้างสรรพสินค้า ร้านอาหาร ซึ่งมีคนพลุกพล่าน สถานที่ซึ่งมีแสงสว่างจ้า หรือแม้แต่ภาพยนตร์ซึ่งมีเนื้อหารุนแรง บางครั้งบางคราวคุณพ่อคุณแม่อาจใช้วิธีรอจังหวะเวลาซึ่งคนไม่พลุกพล่าน หลีกเลี่ยงเวลาเร่งด่วน หรือช่วงเวลาใกล้มื้ออาหารหลัก ซึ่งมักมีคนพลุกพล่านมาก ๆ เปิดโอกาสให้สัมผัสธรรมชาติและสิ่งที่สวยงาม การชักนำลูกซึ่งอ่อนไหวไปสัมผัสธรรมชาติ และเปิดประสบการณ์ใหม่ ๆ จะช่วยให้เด็กมีอารมณ์ดีขึ้น ตัวอย่างธรรมชาติอันสวยงามก็เช่น น้ำตก ทะเล เปิดความคิดสร้างสรรค์ เด็กซึ่งอ่อนไหวง่ายมักชอบมีความคิดสร้างสรรค์ ดังนั้น คุณพ่อคุณแม่อาจเปิดโอกาสให้เด็กได้สัมผัสความคิดสร้างสรรค์ผ่านงานศิลปะ การร้องเพลง วิดีโอเกมที่สร้างสรรค์หรือกิจกรรมอื่นใดซึ่งลูกหลานมีความถนัดอยู่แล้ว เล่นกับลูกบ่อย ๆ เด็ก ๆ กลุ่มนี้ อ่อนไหวต่อการสร้างสัมพันธ์กับผู้คนซึ่งอยู่แวดล้อมตัวเขา รวมไปถึงคนซึ่งใช้เวลาร่วมกับเขาเป็นประจำ นักจิตวิทยาพบว่าเด็กอ่อนไหวซึ่งใช้เวลาเล่นกับพ่อแม่บ่อย ๆ จะมีอารมณ์และความรู้สึกซึ่งมั่นคงกว่า มีความเชื่อมั่นในตนเองมากกว่า และสามารถเผชิญอุปสรรคได้ดีกว่า เปิดโอกาสให้เลือก การให้โอกาสเด็กได้เลือก หรือให้ตัวเลือก ตัวอย่างเช่น การที่คุณพ่อคุณแม่จะเรียกลูกเข้านอน อาจเปิดโอกาสให้เลือกเช่น "เอาล่ะ ถึงเวลานอนแล้วลูก ถ้าลูกอยากมีเวลาอ่านนิทาน ก่อนนอนสัก 20 นาที ลูกก็ควรรีบไปอาบน้ำ แปรงฟันเดี๋ยวนี้" สร้างความภาคภูมิใจในตนเอง พยายามสร้างสรรค์ความภาคภูมิใจในตนเอง ลดความรู้สึกอับอาย ใช้การควบคุมกฎเกณฑ์ ระเบียบวินัยอย่างชาญฉลาด รวมไปถึงสอนให้เด็กรู้วิธีที่จะพูดคุยถึงความอ่อนไหว ไวต่อความรู้สึกของตัวเอง สอนลูกให้รู้จักความสุข เด็กอ่อนไหวต้องการให้ผู้ใหญ่ช่วยเหลือด้านอารมณ์หลาย ๆ อย่าง เช่น ช่วยให้เขาสามารถจัดการกับอารมณ์ของตนเองได้ รู้จักปลดปล่อยอารมณ์ด้วยวิธีการอันเหมาะสม เสริมสร้างความมั่นคงทางจิตใจ เช่นเดียวกันกับรู้จักแสวงหาความสุข และคนซึ่งจะเป็นครูสอนวิชาแห่งความสุขที่ดีที่สุดก็คือคุณพ่อคุณแม่นั่นเองครับเด็กซึ่งอ่อนไหว ไวต่อความรู้สึกนั้น หากคุณพ่อคุณแม่ เลี้ยงดูอย่างเหมาะสมและเปลี่ยนมุมมองใหม่ ให้ความเข้าใจ พยายามหลีกเลี่ยงสิ่งกระตุ้น ในขณะเดียวกันก็พยายามเสริมสร้างคุณค่าในตัวเองให้ลูก เด็กเหล่านี้ก็จะเติบโตขึ้นมาเป็นผู้ใหญ่ซึ่งปกติและมีความสุข มีความคิดสร้างสรรค์ได้ บางทีการที่เด็กคนหนึ่งอ่อนไหว ไวต่อความรู้สึกนั้น อาจเป็นสิ่งมีค่าสำหรับโลกเราก็เป็นไปได้ครับ
ขอขอบคุณข้อมูลจาก
ปีที่ 36 ฉบับที่ 497 กรกฎาคม 2556
